მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუცია () არც ერთ მის წინამორბედს არ ჰგავს. პირველი ინდუსტრიული რევოლუციიდან მოყოლებული, ეკონომიკური ზრდისა და რესურსების გამოყენების თანაფარდობა 1:1-თან იყო მიახლოებული. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რამდენადაც იზრდებოდა ეკონომიკა, იმდენადვე – მიწის, წყლისა და სხვა რესურსების გამოყენებაც. ზრდის მსგავსი მიმდინარეობა დღევანდელობაში მდგრადად ვერ ჩაითვლება, რადგან მსოფლიო ეკონომიკური ზრდა განუხრელად მზარდია და ბუნებრივი რესურსების დიდი ნაწილი კი – ამოწურვადი.
-ის ტექნოლოგიები თამაშის წესებს სრულიად ცვლის და პირველად, მსოფლიო ისტორიის განმავლობაში, მწარმოებელს აძლევს საშუალებას, ზრდის ტემპების ბუნებრივ რესურსებთან ზემოთ ნახსენები პროპორციული დამოკიდებულება შეცვალოს. ამის მისაღწევად თანამედროვე ტექნოლოგიები ოთხ მნიშვნელოვან შესაძლებლობას გვთავაზობს:
- წარმოების მაღალი ეფექტიანობა, რომელიც ნარჩენებს ამცირებს.
- აჩქარებს ინოვაციების დანერგვას იმ კუთხით, რომ ბაზარზე შანსი ეძლევა ახალ ინოვაციურ ფირმებს, რის გამოც უკვე მოქმედი ბიზნესები ახალ მოდელებს და ბაზრებს ეძებენ, რაც, თავის მხრივ, ინოვაციებს აჩქარებს.
- 4IR ტექნოლოგიები ინფორმაციის გამჭვირვალობას ზრდის, რის გამოც კომპანიები მონაცემებს ბევრად სწრაფად ამუშავებენ. ამის წყალობით მაღლდება კავშირის სიძლიერე მანქანებს, მომხმარებელსა და გადაწყვეტილების მიმღებს შორის და ასევე, იზრდება ინფორმაციის გაცვლის მოხერხებულობის დონეც. ეს დადებითი მომენტები წრიული (ცირკულარული) ეკონომიკის ბიზნეს მოდელების დანერგვის გასაღებია.
- მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის ბიოლოგიური ტექნოლოგიები იძლევა შესაძლებლობას, რომ შემცირდეს ტრადიციული ამოწურვადი ან რესურსების ინტენსიურად მფლანგველი მასალების გამოყენება. (Lacy, Long, & Spindler, 2020)
4IR-ის საკვანძო ტექნოლოგიები, რომლებიც წრიულ ეკონომიკაში გამოიყენება
პიტერ ლეისი და თანაავტორები წიგნში „The Circular Economy Handbook“ („წრიული ეკონომიკის სახელმძღვანელო“) გამოყოფენ 27 საკვანძო, ძირითად ტექნოლოგიას, რომელიც წრიულ ეკონომიკაში ცენტრალურ როლს ასრულებს. ისინი სამ ძირითად კატეგორიაში ერთიანდება: ციფრული, ფიზიკური და ბიოლოგიური ტექნოლოგიები. წრიული ეკონომიკის ბიზნეს მოდელის გამომყენებელი 1 500 კომპანიის კვლევით დადგინდა, რომ დღევანდელობაში მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის ციფრული ტექნოლოგიები ფიზიკურ და ბიოლოგიურ ტექნოლოგიებზე ფართოდ გამოიყენება (Lacy, Long, & Spindler , 2019).
აღნიშნული 27 ტექნოლოგიიდან ჩვენ შედარებით დეტალურად თითოეული ძირითადი კატეგორიიდან 2-2, ანუ ჯამში 6 ტექნოლოგიას განვიხილავთ. მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის ეს ექვსი ტექნოლოგია გამოკვლეულ 1 500 კომპანიაში ყველაზე ხშირად გამოიყენება.
ციფრული
ნივთების ინტერნეტი (IoT)
ნივთების ინტერნეტი გულისხმობს უკაბელო მოწყობილობებისგან შემდგარ ტექნოლოგიებს, რომლებშიც ჩაშენებულია სენსორები და მათი წყალობით მიღებულ ინფორმაციას ისინი ერთმანეთს უზიარებენ.
განვიხილოთ კომპანია „Philips Healthcare“, რომელიც აწარმოებს სამედიცინო აღჭურვილობას, როგორიცაა მაგნიტური რეზონანსის, პოზიტრონ-ემისიური ტომოგრაფიისა (PET/CT) და კომპიუტერული ტომოგრაფიის აპარატები. ნივთების ინტერნეტის ტექნოლოგიის წყალობით, Philips დისტანციურად აკვირდება მის მიერ წარმოებულ პროდუქციას და ამით ამოწმებს მოწყობილობების გამართულობასა და ახანგრძლივებს მათ სასიცოცხლო ციკლს. ეს მიდგომა, ფაქტობრივად, „პროდუქტის, როგორც მომსახურების“ მაგალითია. კომპანია გაყიდვის ნაცვლად აქირავებს მოწყობილობებს, რითაც არ იკარგება მნიშვნელოვანი კავშირი მწარმოებელსა და მომხმარებელს შორის. როდესაც მომხმარებელს პროდუქტი აღარ სჭირდება, კომპანია მას უკან იბრუნებს და აღდგენის შემდეგ სხვა მომხმარებელზე აქირავებს (Deloitte, 2018).
კომპანია „Accenture“-ის გათვლებით, ინდუსტრიული ნივთების ინტერნეტი გლობალურ ეკონომიკაში 2030 წლისათვის დაახლოებით 14.2 ტრილიონ აშშ დოლარის დამატებით შემოსავალს მოიტანს (Accenture, 2015). კომპანიამ მსგავსი ტექნოლოგიების დანერგვისას უნდა გაითვალისწინოს კიბერუსაფრთხოებისა და მონაცემთა კონფიდენციალურობის საკითხები.
მანქანური სწავლება
მანქანური სწავლების მეთოდის წყალობით, ხელოვნური ინტელექტი საკუთარი ფუნქციების გასაუმჯობესებლად და გამრავალფეროვნებისათვის თავადვე სწავლობს გარკვეულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. დიდი ინფორმაციის ძალიან ზუსტად და სწრაფად დამუშავების შემდეგ, ხელოვნური ინტელექტი მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში აქტიურად გამოიყენება. მანქანური სწავლებით გაუმჯობესებული ხელოვნური ინტელექტი წრიული ეკონომიკის დამნერგავ კომპანიებს დაეხმარება შესაბამისი პროდუქტების, კომპონენტებისა და მასალების შემუშავებაში, პროტოტიპირებასა და ტესტირებაში. მისივე წყალობით, შესაძლებელია რესურსების ფლანგვის, დანახარჯებისა და სათბურის აირების ემისიების მინიმიზაცია ვეება ინფორმაციის დამუშავების და საუკეთესო კომბინაციების შემოთავაზების საშუალებით (Lacy, Long, & Spindler, 2020).
მანქანური სწავლების მეთოდის გამოყენებით, ინდუსტრიული ავტომატიზაციის ერთ-ერთმა ლიდერმა კომპანია „Siemens“-მა საკუთრ აირის ტურბინებში წვის პროცესის ოპტიმიზაცია მოახერხა. მათი მიზანი სათბურისს აირების ემისიების მინიმიზაცია იყო, რაც რთული ამოცანაა და მოითხოვს სხვადასხვა ფაქტორის (როგორებიცაა აირის შემადგენლობა, ამინდის მდგომარეობა და ტურბინების ასაკი) ფრთხილ კვლევასა და გათვალისწინებას. მას შემდეგ, რაც ექპერტმა ტურბინები დაამონტაჟა, მანქანური სწავლების სისტემამ ემისიების 20%-იანი შემცირების ეფექტიანი მეთოდი შეიმუშავა, რომელიც პრაქტიკაში წარმატებით დაინერგა (BootUP, 2019).
ფიზიკური
რობოტები
რობოტები ხშირად წესებზე დაფუძნებულ, განმეორებად ოპერაციებს ასრულებენ. მანქანურ სწავლებასთან კომბინაციით, რობოტექნიკას შეუძლია კომლექსური მოქმედებათა სერიის შესრულება. რობოტების საერთაშორისო ბაზარი, სავარაუდოდ,2024 წლისათვის 62 მილიონ აშშ დოლარს მიაღწევს. მსგავს ტექნოლოგიებს შორისაა წრიული ეკონომიკის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი ნარჩენების შემგროვებელი, დამხარისხებელი, დამშლელი მოწყობილობები.
რობოტექნიკის გადამუშავების ინდუსტრიაში გამოყენების კარგი მაგალითია Apple-ის რობოტი „Liam“, რომელსაც დიდი სისწრაფით iPhone-ის დაშლა შეუძლია. კომპანიის რობოტების ორ ხაზს წელიწადში 2.4 მილიონი ტელეფონის დაშლა შეუძლია.
დაშლილი 100 000 iPhone 6s-იდან მიიღება 1 900 კგ. ალუმინი, 800 კგ. სპილენძი, 55 კგ. კალა, 3.5 კგ. ვოლფრამი, 2.5 კგ ტანტალი და 0.3 კგ ოქრო (Apple, 2017). „Liam“-ის მემკვიდრე შედარებით ახალ რობოტ „Daisy“-ის საათში 200 iPhone-ის გადამუშავება შეუძლია, რაც წელიწადში დაახლოებით 1.8 მილიონ ერთეულს ადგენს (Apple, 2019).
ენერგიის თავმოყრა
ენერგიის თავმოყრა გულისხმობს სპეციალური მასალებით ან მოწყობილობებით ისეთი სითბოს, სინათლის, ხმის, ვიბრაციის შეგროვებას, შენახვას და მიწოდებას, რომელიც სხვა პირობებში დაიკარგებოდა. თანამედროვეობამდე ამ მეთოდის დანერგვა რთული იყო ტექნოლოგიების დაუხვეწაობის გამო, თუმცა დღეს ის მნიშვნელოვნად ვითარდება და ნავარაუდებია, რომ 2025 წლისათვის მისი ბაზარი 1 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწევს (Market Watch, 2020). მსგავს ტექნოლოგიებს მიეკუთვნება IoT სენსორები, რომლებიც აგროვებს მზის ენერგიას საკუთარი თავის მოსამარაგებლად, ანტენები, რომლებიც რადიოსიხშირულ ენერგიას ითვისებს და ელექტროენერგიად გარდაქმნის და ა.შ.
ბიოლოგიური
ბიომასალები
ეს ტექნოლოგია მოიცავს მცენარეებზე დაფუძნებულ, კომპოსტირებად და გადამუშავებად მასალებს, რომლებიც მზარდი ტემპით ცვლის ნაკლებად მდგრად რესურსებს. ბიომასალების გამოყენების მაგალითს წარმოადგენს იაპონური ავტომწარმოებლის, „Mazda“-ს საქმიანობა. ტრადიციული პლასტმასას გამოყენების ნაცვლად, კომპანია ბიომასალებზე დაფუძნებულ შემცვლელს იყენებს (www.plastics.gl, 2014). კომპანიამ Mitsubishi-ის ქიმიურ კორპორაციასთან ერთად შეიმუშავა ახალი ტიპის პლასტმასა, რომელიც ავტომობილების წარმოებაში უკვე აქტიურად გამოიყენება.
ამ ტექნოლოგიის გამოყენების დროს, კომპანიებმა უნდა გაითვალისწინონ რამდენიმე ფაქტორი, რომელთა შორისაა გარემოზე ზემოქმედების სრული კვლევა და ბიომასალისგან დამზადებული პროდუქტის გადამუშავებადობა.
ბიოენერგია
ბიოენერგიის მისაღებად გამოიყენება ორგანული ნივთიერებები, როგორიცაა მცენარეები, ორგანული ნარჩენები და ალკოჰოლი. სხვადასხვა ტექნოლოგიით მიღებულ ბიოენერგიას აქვს დიდი პოტენციალი, რომ იქცეს რესურსების აღდგენის მნიშვნელოვან იარაღად. ნავარაუდებია, რომ 2018-იდან 2022 წლამდე ბიოენერგიის ბაზარი 54 მილიარდი აშშ დოლარით გაიზრდება (Technavio, 2018).
სინერგიული ეფექტი
მე-4 ინდუსტრიული რევოლუციის ტექნოლოგიების წრიულ ეკონომიკაში გამოყენება მრავალგვარად შეიძლება. ზემოთ ნახსენები 1 500 ბიზნესის კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ ყველაზე კონკურენტუნარიანი კომპანიები საუკეთესო შედეგის მისაღწევად ტექნოლოგიების კომბინაციებს იყენებს.
აღმოჩნდა, რომ დღევანდელობაში სინერგიული ეფექტი ყველაზე ხშირად ერთსა და იმავე სექტორში კომბინაციებით მიიღწევა, როგორიცაა, მაგალითად, ციფრული ტექნოლოგიის კომბინაცია ისევ სხვა ციფრულ ტექნოლოგიასთან.
სავარაუდოა, რომ წრიული ეკონომიკის მიმართულებით, მომავალში ყველაზე დიდი წარმატება ექნება კომპანიებს, რომლებიც მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის სამივე კატეგორიას – ციფრულ, ფიზიკურ და ბიოლოგიურ ტექნოლოგიებს – თანადროულად გამოიყენებს. ამის შესაბამისი მაგალითია საბურავების კომპანიის „Goodyear“-ის წარდგენილი საბურავ „Oxygene“-ის კონცეფცია. ეს ინოვაციური პროდუქტი გულისხმობს საბურავში ხავსის განთავსებას, რომელიც ტენს გზის საფარიდან აიღებს და ფოტოსინთეზით ჟანგბადს გამოყოფს (news.goodyear.eu, 2018). პარიზის სიდიდის ქალაქში 2.5 მილიონი მანქანა მსგავსი საბურავით შეძლებს წელიწადში 40 000 ტონა ნახშირბადის დიოქსიდის შთანთქმას. უფრო მეტიც ფოტოსინთეზისგან გამოყოფილი ენერგია აკუმულირდება და ელექტროენერგიად მიეწოდება სენსორებს, რომლებიც ნივთების ინტერნეტის (IoT) ტექნოლოგიით საჭირო ინფორმაციას გადასცემს სხვა ავტომობილებსა და სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურას, რაც ჭკვიან გადაადგილებას (smart mobility) უზრუნველყოფს (news.goodyear.eu, 2018).
დასკვნა
მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუცია მსოფლიოს ახალ შესაძლებლობებს ჰპირდება. თანამედროვე ტექნოლოგიების ჭკვიანურად გამოყენების შემთხვევაში, შესაძლებელია მდგრადი განვითარების მნიშვნელოვანი პრინციპების მიღწევა და დაცვა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ბიზნეს სექტორისთვის წრიული ეკონომიკის მოდელზე გადასვლა მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის ტექნოლოგიების წყალობით ნაკლებად საზიანო აღმოჩნდება და პირიქით, მნიშვნელოვანი შემოსავლების მიღების შესაძლებლობასაც ქმნის. წარმოების მაღალი ეფექტიანობისა და ამის პარალელურად დანახარჯების შემცირების პოტენციალი, შეიძლება ითქვას, რომ უკვე ემპირიული მონაცემებითაც დასტურდება. ახალი ინდუსტრიული რევოლუცია ცვლის ჩვენს ცხოვრებას, კაცობრიობას კი სწორი განვითარების მისაღწევად ისღა დაგვრჩენია, ამ ტექნოლოგიებს შესაბამისი და რაც მთავარია, მდგრადი გამოყენება მოვუძებნოთ ჩვენი და მომავალი თაობების კეთილდღეობისთვის.
გამოყენებული ლიტერატურა
- Accenture. (2015). Winning with the Industrial Internet of Things How to Accelerate the Journey to Productivity and Growth. მოპოვებული https://www.slideshare.net/accenture/winning-with-the-industrial-internet-of-things-how-to-accelerate-the-journey-to-productivity-and-growth-დან
- Apple. (2017). Environmental Responsibility Report—2017 Progress Report, Covering Fiscal Year 2016. მოპოვებული https://www.apple.com/environment/pdf/Apple_Environmental_Responsibility_Report_2017.pdf-დან
- Apple. (2019 წლის 18 April). Apple Expands Global Recycling Programmes. მოპოვებული https://www.apple.com/uk/newsroom/2019/04/apple-expands-global-recycling-programs/-დან
- BootUP. (2019). Sustainable Energy Management with Artificial Intelligence.
- Deloitte. (2018 წლის July). Medtech and the Internet of Medical Things—How Connected Medical Devices Are Transforming Health Care. მოპოვებული 2021 წლის 25 02, www2.deloitte.com: https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/Documents/Life-Sciences-Health-Care/gx-lshc-medtech-iomt-brochure.pdf-დან
- Lacy, P., Long, J., & Spindler , W. (2019). The Circular Advantage: Moving from Insight to Action—Preview to the Circular Advantage Handbook. მოპოვებული 2021 წლის 23 02, https://thecirculars.org/content/resources/The_Circular_ Advantage.pdf-დან
- Lacy, p., Long, J., & Spindler, W. (2020). The Circular Economy Handbook. London: Palgrave macmillan. doi:https://doi.org/10.1057/978-1-349-95968-6
- Market Watch. (2020). Global Energy Harvesting Market 2019—Industry Analysis, Size, Share, Strategies and Forecast to 2023. მოპოვებული https://www.marketwatch.com/press-release/global-energy-harvesting-systems-market-2020-with-top-countries-data-industry-size-analyzed-by-business-opportunity-development-growth-factors-applications-analysis-and-future-prospects-2024-2020-12-10-დან
- news.goodyear.eu. (2018). Goodyear Unveils Oxygene, a Concept Tire Designed to Support Cleaner and More Convenient Urban Mobility. მოპოვებული https://news.goodyear.eu/goodyear-unveils-oxygene-a-concept-tire-designed-to-support-cleaner-and-more-convenient-urban-mobility/-დან
- Technavio. (2018). Global Bioenergy Market 2018–2022. მოპოვებული https://www.technavio.com/report/bioenergy-market-industry-analysis-დან
- www.plastics.gl. (2014). Mazda develops bioplastic for exterior car parts. მოპოვებული www.plastics.gl: https://www.plastics.gl/automotive/mazda-develops-bioplastic-for-exterior-car-parts/-დან
სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია ავტორი და ის შეიძლება არ გამოხატავდეს sustainability.ge-ს შეხედულებებს.
